Για μια Αντιρατσιστική Εκπαίδευση

Τα τελευταία χρόνια και καθώς η χώρα μας μετατράπηκε από χώρα εξαγωγής εργατικού δυναμικού σε χώρα υποδοχής μεταναστών, στους κόλπους της ελληνικής κοινωνίας παρατηρήθηκε ένα καινούριο φαινόμενο, το οποίο δυστυχώς βαίνει αυξανόμενο, και που δεν είναι άλλο από το φαινόμενο της ξενοφοβίας και του ρατσισμού.
Είναι πολύ πιθανόν το φαινόμενο αυτό να προϋπήρχε και απλά τώρα που άλλαξαν οι συνθήκες (οικονομικές – κοινωνικές) να εκδηλώθηκε πιο έντονα. Ανεξάρτητα όμως από αυτό πρέπει να παραδεχτούμε ότι σήμερα, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, είναι παρόν και πρέπει να βρεθεί τρόπος προκειμένου να το χειριστούμε και να το αντιμετωπίσουμε.
Όπως θα καταλάβατε είμαι από αυτούς οι οποίοι πιστεύουν πως ο ρατσισμός είναι πρόβλημα και όχι από εκείνους οι οποίοι τον θεωρούν σαν μια φυσική εκδήλωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, σαν ένα φυσικό νόμο.
Επιπροσθέτως, ως εκπαιδευτικός, θεωρώ ότι το ζήτημα αυτό πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο της δουλειάς μας και μέρος της παιδαγωγικής μας παρέμβασης.
Δυστυχώς σήμερα γινόμαστε μάρτυρες αυξανόμενων κρουσμάτων προκατάληψης, ξενοφοβίας και ρατσισμού όχι μόνο στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο αλλά και στο χώρο της ίδιας της εκπαίδευσης.
Δεν είναι λίγες οι φορές που διαβάζουμε ή ακούμε για περιστατικά ρατσιστικής συμπεριφοράς μέσα στο σχολικό περιβάλλον. Ακόμη πιο συχνά ως εκπαιδευτικοί έχουμε κληθεί να επιλύσουμε συγκρούσεις μέσα στις τάξεις μας, οι οποίες είναι ξεκάθαρα ρατσιστικές, είτε πρόκειται για φραστικές επιθέσεις είτε ακόμη και για απροκάλυπτη σωματική βία.
Στα περιστατικά αυτά μπορεί να εμπλέκονται και τα τρία “φυσικά” πρόσωπα του χώρου της εκπαίδευσης δηλαδή ο μαθητής, ο εκπαιδευτικός και ο γονιός σε διάφορους συνδυασμούς.
Γίνεται λοιπόν επιτακτική η ανάγκη να ασχοληθούμε με τα φαινόμενα αυτά, να βρούμε τρόπους και να αναπτύξουμε προγράμματα που θα απευθύνονται και θα αφορούν όλους τους παραπάνω εμπλεκόμενους.
Έχοντας την πεποίθηση ότι υπάρχει άμεση ανάγκη για μια εκπαίδευση σε αντιρατσιστική κατεύθυνση, παρακολούθησα το σεμινάριο «Sensitization training about migration, racism, discrimination, culture and diversity» (Εκπαίδευση ευαισθητοποίησης γύρω από τη μετανάστευση, το ρατσισμό, τις διακρίσεις, τον πολιτισμό και τη διαφορετικότητα).
Το εν λόγω πρόγραμμα υλοποιήθηκε στην Ισλανδία στα πλαίσια του ευρωπαϊκού προγράμματος Δια Βίου Μάθησης Comenius/Υποτροφίες Ενδοϋπηρεσιακής Κατάρτισης Προσωπικού Σχολικής Εκπαίδευσης.
Εκεί δόθηκε η ευκαιρία σε 21 άτομα που σχετίζονται με την εκπαίδευση, από 11 ευρωπαϊκές χώρες να μιλήσουμε για το θέμα της μετανάστευσης και το φαινόμενο του ρατσισμού στις ευρωπαϊκές κοινωνίες και να προσπαθήσουμε να βρούμε τρόπους για την καταπολέμησή του.
Καταλήξαμε όλοι ότι σπουδαίο ρόλο για την επίτευξη αυτού του στόχου έχει το σχολείο στα πλαίσια μιας Αντιρατσιστικής Εκπαίδευσης.
Η Αντιρατσιστική Εκπαίδευση
Χρησιμοποιώντας τον όρο Αντιρατσιστική Εκπαίδευση εννοούμε μια εκπαίδευση η οποία θα προλαμβάνει την εκδήλωση ρατσιστικών στάσεων και συμπεριφορών διάκρισης ή ακόμη και θα αλλάζει τέτοιου είδους συμπεριφορές.
Αναμφισβήτητα το σχολείο είναι ο κατάλληλος χώρος για την ανάπτυξη αυτής της προσπάθειας. Μέσα στο σχολείο μπορούν όχι μόνο να καλλιεργηθούν συμπεριφορές και να διαμορφωθούν - στο μέτρο του δυνατού - στάσεις και συνειδήσεις νέων, αλλά να γίνει παρέμβαση και σε ένα μεγάλο τμήμα ενηλίκων. Αναφέρομαι τόσο σε εκπαιδευτικούς συναδέλφους, όσο και σε γονείς.
Συνάδελφοι και γονείς ερχόμαστε σε καθημερινή σχεδόν επαφή, συζητάμε, προβληματιζόμαστε, αγωνιζόμαστε, συμμετέχουμε στους συλλόγους μας και όλα αυτά μέσα στο σχολικό χώρο ή σε συνάρτηση με αυτόν. Υπάρχει λοιπόν η δυνατότητα για την ανάπτυξη προγραμμάτων ενάντια στο ρατσισμό και στους ενήλικες που εμπλέκονται με το σχολείο.
«Γιατί να διδάξουμε για το φαινόμενο του ρατσισμού;»
Σε αυτό το σημείο τίθεται το ερώτημα γιατί να διδάξουμε για το ρατσισμό και τις προκαταλήψεις τους μαθητές, τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς.
Το ερώτημα αυτό, ίδιο για όλους τους εμπλεκόμενους στην εκπαίδευση, πρέπει να απαντηθεί για την κάθε ομάδα χωριστά.
Μια σειρά από λόγοι συνηγορούν σε αυτό.
Μαθητές:
Καταρχάς τα παιδιά ακούν και μαθαίνουν για το ρατσισμό καθημερινώς μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης, της οικογένειας, του σχολείου και του κύκλου των συνομηλίκων.
Αρχίζουν να μαθαίνουν τη δύναμη του να ανήκεις σε μια πλειοψηφία και να καταλαβαίνουν τις συνέπειες του να ανήκεις σε μια μειονότητα.
Σιγά σιγά αναγνωρίζουν ότι μπορεί να έχουν διαφορετικές προοπτικές σε μια κοινωνία εξαιτίας της εθνότητάς τους.
Έτσι κι αλλιώς αρχίζουν να συζητούν για το ρατσισμό και τις προκαταλήψεις χωρίς καθοδήγηση με ότι αυτό συνεπάγεται σε σχέση με το πού θα καταλήξουν για το ζήτημα.
Τέλος μαθαίνουν μόνο το να συμπεριφέρονται σύμφωνα με τα στερεότυπα, τις προκαταλήψεις, τις φοβίες του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο μεγαλώνουν. Άρα είναι πιο εύκολο να μάθουν να συμπεριφέρονται ρατσιστικά και όχι αντιρατσιστικά διότι δεν έχουν τη σωστή πληροφόρηση.
Γονείς:
Οι γονείς ανατρέφουν τα παιδιά τους και τους διδάσκουν τις δικές τους αξίες και συμπεριφορές.
Συχνά αθέλητα περνούν στα παιδιά τους τα δικά τους στερεότυπα και προκαταλήψεις που μπορεί να οδηγούν στην εκδήλωση αρνητικών συμπεριφορών για μια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων.
Μερικές φορές και οι ίδιοι μπορεί να χρειάζονται επιχειρήματα όταν ανακαλύπτουν τη ρατσιστική συμπεριφορά των παιδιών τους.
Εκπαιδευτικοί:
Μπορεί να έχουν αμφιβολίες για το θέμα και αισθάνονται ότι δεν μπορούν να χειριστούν ένα τέτοιο ζήτημα στην τάξη.
Αισθάνονται ότι χρειάζονται περισσότερη γνώση και επιχειρήματα για να απαντήσουν σε ρατσιστικά σχόλια.
Δεν έχουν σκεφτεί τη δική τους συμπεριφορά απέναντι σε μειονότητες (μετανάστες, Ρομά…).
Μπορεί να μην είναι ενήμεροι για νέες μορφές ρατσισμού και την εκδήλωσή τους.
Ακόμη μπορεί να πιέζονται από την πλειοψηφία για να μην εμπλέκονται σε τέτοια ζητήματα.
Μπορεί να μην γνωρίζουν την πραγματικότητα που βιώνουν οι μειονότητες γιατί δεν έχουν επαφή μαζί τους.
Επίσης μπορεί να φοβούνται ότι θα κατηγορηθούν ότι παίρνουν το μέρος μιας ομάδας.
Τέλος αποτελούν πρότυπα για τους μαθητές τους, οι οποίοι αναγνωρίζουν και εκτιμούν τις στάσεις τους.
Αν θέλουμε λοιπόν να πάψουμε να είμαστε παθητικοί θεατές σε φαινόμενα όπως ο ρατσισμός, που επηρεάζουν τη ζωή όλων μας και συχνά ‘δηλητηριάζουν’ τη σχολική ζωή, σε μια κοινωνία που είτε το θέλουμε είτε όχι έχει αλλάξει, οφείλουμε ως εκπαιδευτικοί να εμπλακούμε ενεργητικά προς μια τέτοια κατεύθυνση. Ο δρόμος δεν είναι άλλος παρά μέσα από μια Αντιρατσιστική Εκπαίδευση.

Καββαδίας Νικόλαος
Δάσκαλος 3ου Δημ. Σχ. Ζωγράφου